Thursday, April 1, 2021

ZANRIAH HNUHNUNG LEH ZAN LUNGNGAIHTHLAK – Familia Fanai Lalţansanga

 ZANRIAH HNUHNUNG LEH ZAN LUNGNGAIHTHLAK – Familia Fanai Lalţansanga



Khawbung a la ti ta deuh deuh?


Khawbung inkhawmpuiah Pastor Chhâwnan Isua tuarna thu a sermon a. Khâwmpui ţiak a hun chuan ani chu an chelh a. Hla phuah thiam Patean, “I sermon kha hlaah siam teh, Khawbung hriatreng nân pawh a ţha ang e,” a ti a.Ti chuan a sermon aţang chuan he hla “Zan lungngaithlak, Zion pindan chhungah,’ tih hi a phuah ta a ni. (Reference: Mizo Rohlu compiled by R.Lalrâwna page 243)


Zan lungngaihthlak, Zion pindan chhungah,

Ka Lalpan a thisen a semin;

Chuti-anga lungngaih chhumpui zing chuan,

Ka Lal thlaphangin a lo rumtir.


 Aw, nangni Jerusalem-te u,

 A khawngaih in chan kha hria ula,

 In nat tinreng a tihdamsak che u,

 A lungngaihna haider lul suh u.


Jerusalem kulh pawn lamah chuanin,

'Zawlnei theih dan a ni lo' an ti;

Mahse, en teh, Kalvari kawng lam saw,

Mipui zingah ka Lalpa ka hmu.


Cambridge University-a B.D zir duh lo va thu khawchang, a chang hnihna thu hi ka bangbo deuh roh va, Luka 13:33-ah hian a lo inziak chiang e:-


Isuan Jerusalem a hmangaihzia


Chutih lai tak chuan Farisai ṭhenkhat an lo kal a, a hnênah, “Chhuak la, heta ta hi kal bo teh, Herodan tihhlum che a tum a ni,” an rawn ti a. Ani chuan an hnênah, “Chu sihal chu heti hian va hrilh rawh u, ‘Ngai rawh, vawiin leh naktûkah hian ramhuaite ka hnawt chhuakin nâte pawh ka tidam ang a, ni thum ni-ah ka zo vang, a ti,’ tiin. Eng pawh ni se, vawiinah nên, naktûkah nên, a tûk leh thlengin ka ti zêl tûr a ni; Jerusalem pâwn lamah zâwlnei thih theih a ni lo ve. Aw, Jerusalem, Jerusalem, zâwlneite thattu, i hnêna tirhte lunga lo dêng hlumtu! Arpuiin a note a thla hnuaia a awp khâwm angin i fate vawi eng zât nge awp khâwm ka tuma, in duh loh kha? Ngai teh u, in in chu rauhsan a ni ta. Ka hrilh a che u, ‘Lalpa hminga lo kal chu fakin awm rawh se,’ in tih hma chuan mi hmu leh tawh lo vang,” a ti a.


A tuarna lam thu han sawi teh vak pawh ka tum hran lo va, Mizoten hian Israel hnam hi kan ngaisang bawk a, Jerusalem ang bawk hian kan luhlul thawkhat ve chu niin a lang ka ti!


Pathian thawk khum


“Pathian thu hi a nung a, thil a tithei a, khandaih hriam tawn eng ang ai pawhin a hriam a, nunna leh thlarau, ruhtuah leh thling phel hrang khawp hialin a chhun thei a, thinlunga ngaihtuah leh tumte hi a hre nghal thei a ni” tih ziak ang khan miin chunglamthil pek dawnga hla a phuah emaw, thu a ziak emaw, lem a ziak emaw a nih chuan thiltihtheihna mak tak a nei tlat zel a, lairil hi a fai riah bik zel a ni. 


Zanriah hnunhnung 




Hmangaih Johanan Lal Isua thusawi leh a thusawiin a zirtirte a barakhaih nasat zia hetiang hian kan hmu a:-


Isuan chutianga a sawi zawhin a rilruin a mangang a, “Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che u, in zinga mi pakhatin mi mantir ang,” tiin a hriattir ta a. Tin, zirtirte chuan a tih bik an hre lo va, an inen hlawm a.Tin, a zirtirte zinga mi pakhat Isuan a hmangaiha chu dawhkan sirah Isua angchhungah bawkin a awm a. Tin, Simon Peteran chu mi hnenah chuan, “Tu thu ber nge a sawi, min hrilh teh,” tiin a zaizir a. Tin, ani chu a awmna ngaiah a awm a, Isua âwm nghengin a lo thle phei a, a hnenah, “Lalpa, tu ber nge ni?” a ti a. 


Chu thu chu tisa-ah lo changin Hmangaih Johanan a thil tawn zinga rapthlak ber, thin tiţhawng ber leh mi barakhaih ber pakhat a ziakna Johana bung 13 chang 21-na tak mai hi “Renaissance man” an tih mai Leonardo di ser Piero da Vinci (1452-1519) thinlungah tinungtu Thlarau Thianghlim chuan hna rawn thawkin a rawn tinung ta a, khawvela lemziak ropui berte zinga mi ni turin Zanriah Hnunhnung ber lemziak hi a lo piang chhuak ta a ni. Zanriah hnuhnung ber ‘The Last Supper’-ah hian a zirtirte rilru put-hmang emotion kha an hmel leh an cheziaah a lantir theih avangin a ropui a ni.


Tunlai hian kan Mizoram-ah Bible chhiarchhuah tih te, Bible ziah chhuah tih te kan intihhmuh a, a ţha-in a ropui a, a lawmawm e. Bible chhiar chhuak tam leh ziak chhuak tam apiangte hi thlarau nun changsang bik turah kan ngai palh ang tih erawh chu hlauhawm tak a ni. Pathian thawkkhum, thu nung a nihna, tinungtu Thlarau Thianghlim chang pha si lo hian a vaki thu vawn theih a, chutiang lek kan nih si chuan darbenthek ri pawh kan tluk lo tihna a ni ang. Leonardo chuan helai Pathian thu chang tawite aţang hian khawvel ro hlu ‘masterpiece’ a siam chhuak (create) thei a nih hi. Keini kan naupan tet aţanga kan Pathian thu hriat zozaite kha khawi lamah liam zo tak maw? Kan beng lehlama ka hriat kha kan thinlung chhungril a thlen hma leh kan ni tin nun a ţha zawnga tih danglamtir (transform) thei tura riah rûn a rem hma-in kan beng lehlamah a chhuak leh nghalin a thamral zo nghal ta ţhin em ni le?


Leonardo Da Vinci, the Renaissance man


Amah Leonardo hi mi dangdai, a ngaihna hria, mipa ni si mipat hmeichhiat kawnga mipa it tlat, a hun laia mite ngaihtuahchhuah ngai loh thil tam tak lo ngaihtuahchhuaktu, tawng ţialin han sawi dawn ta ila, scientist, mathematician,engineer, inventor,anatomist,painter,sculptor, architect, botanist, musician leh writer a ni a, a tawi zawngin “ the renaissance man” tih mai tur , a ngaihtuahna zawng zawng sawr bing thei, a thih hnu kum 200, 300 hnu lama mite hmuhchhuah tur lo ngaihtuahchhuak lawk thei mi a ni a. A thil tih tawh lamah a thlarau a chan lai chuan  zing varţian khuantevik aţtangin tlai lam  thimhmul, unau hmelhaih thim tak tak  thleng ţhaka chaw leh uaiin pawh in leh ei miah lova thil ti chi a ni a. A kutchhuak pahnih - Mona Lisa leh The Last Supper avang ringawt pawh hian “Niminah nen vawiinah nen khawvel awm chhung zawng” hming dai tawh lo tur a ni hrim a, he leichina tungchhova kal hringfa piang tawh zingah a ni ang tluka talent nei ţha leh dawng ţha leh hmang ţangkai thei an la piang ngai lo a ni, han ti ila, dawt kan sawi a ni hauh lovang le!


Zanriah hnuhnung ber hi Italy ram Milan khawpuia Biak In pakhat (ti mai ang),Santa Maria delle Grazie chaw-ei pindan  banga ziak, a dung feet 15 leh a vang feet 29 laia lian Fresco/Mural painting a ni a,kum 1495 atanga 1498 inkara    a ziaktu thinlunga lemziak rau thawh chang chang chauhva ziak a ni a, Lal Isuan a zirtirte Jerusalema Kalhlen Kut ruai a kilpui laia a zirtir 12 te hnena a zirtir tu ber-in emaw a mantir tur thu a sawi zawh chiah a, zirtirte chuan a tih bik an hre lo va, an inen hlawm lai tak an feeling leh emotion an awmdan leh an hmelhmang a a landan  tarlanna lemziak a ni. 


Art is an expression of feeling & emotion


Zanriah hnuhnung ber lemziak vei lam aţang hian; Bartholomaia leh Alphaia fapa Jakoba leh Andria te an ni a,an hmel lan dan leh a taksa awmdan-ah mak an tihzia leh an rilru-a mak tihnaa an khahzia a lang chiang hle. 


Juda Iskariota , Petera leh Johana te 3 hi hlawm khat deuhvin an awmho leh a.Juda Iskariot phei chu a thil tihruk tum Lal Isua’n a puan tak thut avanga phu zawk angin a lang a,a kutah hian tangka ip emaw ni a hûm a, Isua a hralhna tur man telna emaw,a zirtirte zinga sum vawngtu a nihna a entir a ni mai thei e. Simon Petera, thin râm leh phâwi rang chu a thinrim hmel hle tawh mai a,chemte a lo hum hman leh reng tawh a ni. Gethsemane huana Isua an man dawn laia Puithiam lal ber chhiahhlawh Malka beng a sahthlak tur entirna pawh a ni thei e. Lal Isua angchhunga awm Hmangaih Johana chu mi rilru no lutuk tih takah Lal Isuan thu dengkhawng zet mai a han  puan thut chûan a barakhaih lutuk a, a taksa a khawng vek mai a, a thi dang ta hial a ni. 


A laiah Isua a awm a, a vei lamah Thoma, Jebedaia fapa Jakoba leh Philipate hlawm khat deuhvin an awm thung a.Thoma chu a thil hriat chuan a a tilungngaiin a beidawng hle mai a, Jakoba thung chuan mak a ti lutuk a, a thaw a tawp dawn ta emaw a ti ni awm takin a kut khing hnih a phar hial a, Philipa thung chuan a rilruin, “Enga ti nge? Enga ti nge?” ti niawm takin zawhna chhanna nghakhlel takin  mit khap lek lovin Isua a en kar mai a.


 Matthaia,Thaddaia leh Kanana mi Simona te pathum pawh an phawk lekin Matthaia leh Thaddaia te chuan an bul hnaia mi Simona chu thil awmzia I hre deuh mial lo maw ti ni awm taka an en lai a ni. 


Pa & Fapa & Thlarau Thianghlim (Trinity)


Zanriah Hnuhnung ber lemah hian number 3 a hmang tam  hle a, a zirtirte 3 hlawm khat deuh zelin a awmkhawmtir a, a lem hnung lamah turkverh 3 a awmtir a,  a hnung lam bang 3 langin a ziak bawk .Lal Isua lem hi  a kiu leh a ban dah dan leh a hmel leh a lu vel hi thil kil thum nei Triangle pian angin a ziak bawk a.Tichuan a lemziak pumpui hi han belchiang ta ila, a lemziak zinga lang thil engkim mai hian he lemziak  entu mit chu Lal Isua hmelah tak min hruailut vek a ni. Lemziak thiam artist te hriat thiam zawngin han sawi dawn ta ila, Isua lu atanga perpective line kal hian kil tin hi dik tak maiin a chhun vek mai a ni. 


 Lemziak standard form


Kan Zosap hmasa missionary Zosapthara Mizo Pathian Hla siam te kha J.F.Laldailova khan a sawisel (literarily criticized) nasa hle a, L.Keivom chuan Zosapthara rawn chhanin Zosapthara hian a hla siamte rhyme neih tir a duh avangin grammar dan chu bawhchhe ngei mah se, hla hlutna hi grammar-ah a innghat ngai lova, grammar piah rama awm, boruak fawna thu rimawi zam vel, mihringin a lo man fuh, thu-a a chantir a ni a, thu, tisaa a channa, thlarau rama thil thleng, thu leh rimawia rawn inlar chhuak chu a ni a rawn ti a. Zikpuii Pa thung chuan kawng sah kuaksa la awm miah lo, entawn tur awm miah lo ata Mizo hla min siamsak a ni a, a Mizo hla thu kha ulh deuh mah se, a  a rilin a ropui hrim hrim e, a rawn tih ang khan The Last Supper hi tun kum zabi 21-na mite tan chuan a ho hle a ang mai thei a, khatih hun lai, keini Mizo te hi zawng nge kan la nih, mei kan la nei em? (Mizo tlangval French ram kalho kha lawng chungah tihtur an nei lo lutuk a, zawng anga an kut hlei khan an chuanna lawng banga rawng kha an kut tinin an hiat khawk vek zuk nia!) Khawiah nge kan awm tih pawh kan hriat hma kum 1500 AD vela lemziakah chuan a ropui a, presentation, perspective leh asymmetrical symmetry velah thil thar hlir, zirlai thar hlir lemziak thiamte tan Art Standard Form a hnutchhiah a ni.

 

Tih sual a nei!

Leonardo hi a ngaihtuahna chawl lova hmang reng mi, tih dan phung pangngai aia ţha zawk  method & technique zawng reng mi a nih avangin he Zanriah Hnuhnung a ziah  dan pawh hian Fresco tihdan phung pangngai Plaster la ro(set) hma, a hnawn laia ziak tur kha tihdan technique thar zawngin Plaster ro tawh sa-ah a lemziak siam danglam theih leh  effect tha zawk neih theih  beiseiin gesso leh mastic te banga a hnawih ro vek hnu-ah chauh Tempera hmangin lem a ziak ta a.He a thil experiment hi a lo fuh chiah lo va, a ziah zawh hnu lawk  atangin a lemziak a keha a lo khi tan ta a, kum 60 hnuah phei chuan a chhe deuh vek ta mai a! A thawmţhat hna leh siamţhat hna an bei reng chungin a original work tak phei chu tunah hmuh tur a bar a awm tawh mang lo a ni.  Tunlai thiamna sang hmangin 1978-1998 inkar kum 21 chhung an siamthat leh hnu-in 1999 kum atang khan mipui entheihin an hawng leh ta a ni a, mi pakhat tan  minute 15 bak din/en  an phal tawh  lo a ni. 


A behbawm thu nawi


 He lemziak ropui atang hian thu nawi leh a behbawm tam tak a awm a, chung zinga Pulpit tlâng lawn pha, an sawi fo pakhat chu he lemziaktu-in a  Isua lem atana  a entawn mi pakhat, a hmel han en mai pawha rilru thinghlim hmel leh sual loh hmel (innocent) tak leh Juda Iskariota lem atanaa entawn mi sual dum ber leh tawrawt ber hmel pu (wicked) hi mi pakhat a ni e, tiin an sawi fo thin a, pian sualin tlai luat a neih lo va, mi ţha tak ţhin pawh mi sual ber an lo nih theihzia tehkhin thu atan an sawi châwk a ni. Hei hi titi mai a ni a, finfiahna a awm lo a ni. 


Kan ţhat phah em?


A tirah Isua tuarna Pastor Chhâwnan a lak run thu kan sawi a, KHB No.199-na “Aw, Kalvari thing chungah chuan” tih hla leh KHB No.498-na “Lalpan a hmangaihte ram a buatsaih chu” tih hla te pawh hi ama phuah a lo ni reng mai a.  Durtlang lal M.Suaka kha Lal Isua tuarna khan a rilru a hneh em em bawk a, a piantharna pawh a ni a, a dam lai kha chuan an kohhranah Good Friday apiangin thu an sawi ziah a ni. A thusawitu mittui tla bawk, a ngaithlatute mittui tla bawk. Heng a tuarnain ka rilru a khawiha kan mittuite hial a tlakna hian kan ni tin nunah ţhatna a seng lut reng em? Chuti-ang lungngaih chhumpui zing kara ka Lalpa thlaphang rum ri leh a lungngaihna chuan ka thinlung ngaihtuahna te hi LALPA  lawmtlakah a chantir em?


Tunlaiah chuan Lal Isua tuarna lampang pawh hian kan rilru a khawih tehchiam lo niin a lang a. Mobile signal ni kan ngaih pawimawh ber chu ni ta berin alang a. Ni e, Mizote hi chuan Pathian thu hi naupan tet aţangin benga hriatna hi chuan ka hre vek hlawm a. Keimaha keimah, unau zinga beram dum ber mai pawh hian Pathian thu hi ka han hre hnem tawh laileng khawp a, ka duh aiin ka hre tam mah mah tawh zawk nite hian  ka hria a. Mi Pathian thu sawi pawh hi ka ngaithla duh ta meuh lo a ni. A dik a dik chuan , ka Pathian thu hriatsa, ka vawnsa Sam 37:1-9 te chauh pawh hi zawm ila, vawi sawmsariha let sawmsarih van ram kaina tham a tlingin ka ring a. Hriat tam aiin zawm hi ka lo tum ta zawk a ni. Chu chu luruh kawng leh Kalvari tlang tlawh kher lova  van ram kaina kawng awm chhun pawh niin ka lo hre ta a ni. 


Nihlawh tak takna


Chûng thu chu a sawi laiin mipui zînga nu pakhat a lo au chhuak a, “I paina pum chu a nihlawh e, i hnute hnêk pawh,” a ti a. Ani erawh chuan, “A ni, mahse, Pathian thu hriaa zâwmte hi mi nihlawh an ni zâwk e,” a ti a. (Luka 11:28)

No comments:

Post a Comment